GEÇİCİ KORUMA SAĞLANAN SURİYE’Lİ

YABANCILARIN ÇALIŞMA ESASLARI
Cumhur Sinan ÖZDEMİR*30

      1.     GİRİŞ

Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verilerine göre Ülkemizde yaklaşık 2,5 milyon Suriye uyruklu geçici koruma sağlanan yabancı bulunmaktadır.Geçici koruma sağlananyabancıların çalışmasına ilişkin usul ve esaslar, 11.01.2016 tarih, 2016/8375 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla uygulamaya konulan ve 15.01.2016 tarih, 29594 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik” hükümleriyle düzenlenmiştir.

      2.    GEÇİCİ KORUMA

Suriyeli yabancılarıda kapsamına alan ve 22.10.2014 tarih, 29153 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, “Geçici Koruma Yönetmeliği”, yabancılara hak ve yükümlülükler getirmiştir.

2.1. Geçici Koruma

Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak veya bu kitlesel akın döneminde bireysel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen ve uluslararası koruma talebi bireysel olarak değerlendirmeye alınamayan yabancılara sağlanan korumaya, geçici koruma denir.

2.2. Geçici Korumanın Unsurları

1. Açık sınır politikası ile ülke topraklarına koşulsuz kabul
2. Geri göndermeme ilkesinin istisnasız uygulanması
3. Gelen kişilerin temel ihtiyaçlarının karşılanması

2.3. Geçici Koruma Sağlanacak Yabancılar

Geçici koruma; ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel veya bu kitlesel akın döneminde bireysel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılardan haklarında bireysel olarak uluslararası koruma statüsü belirleme işlemi yapılamayan yabancılara uygulanır.

*30 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Başmüfettişi      
Makale Geliş Tarihi:                 18.07.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi:    05.09.2016

      3.   SURİYELİ YABANCILARIN ÇALIŞTIRILMASI

3.1. Yasal Mevzuat

Suriyeli yabancılar başta olmak üzere geçici koruma sağlanan yabancıların çalıştırılmasında;

1. 11.04.2013 tarih, 28615 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6548 sayılı

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu,

1. 06.03.2003 tarih, 25040 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun,
2. 29.08.2003 tarih, 25214 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği,
3. 22.10.2014 tarih, 29153 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Geçici Koruma Yönetmeliği,
4. 15.01.2016 tarih, 29594 sayılı Resmi Gazetede yayımlana Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik, hükümleri uygulanmaktadır.

3.2. Mevsimlik Tarım ve Hayvancılık İşlerinde Çalışma İzni Muafiyeti

Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılar, çalışma izni muafiyeti kapsamındadır. Çalışma izni muafiyeti başvuruları, geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştıracak işveren tarafından geçici koruma sağlanan il valiliğine yapılmaktadır. Bu başvurular, ilgili valilik tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirilmektedir.

3.2.1.    Başvuru Şartları

Geçici koruma sağlanan Suriyeli yabancılar başta olmak üzere aşağıda belirtilen şartları taşıyanların çalışma izni muafiyet başvuruları kabul edilir;
a)Yabancının geçici koruma kapsamında olduğunu belirten geçici koruma kim-
lik belgesinin/yabancı tanıtma belgesinin ve yabancı kimlik numarasının olması,
b)Çalışma izni muafiyeti başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı
aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması,
c)Geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde ve
sadece mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışmak üzere başvuru yapılması.

3.2.2.    Başvuru Usulü ve Değerlendirme

a)Çalışma izni muafiyet başvurusu, yabancı tarafından geçici koruma kim-
lik belgesi/yabancı tanıtma belgesi ile geçici koruma ile kalma hakkı sağlanan ildeki Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne yapılır.
b)Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğünün yetkili kullanıcısı tarafından ya-
bancının kimlik numarası otomasyon sistemine girildikten sonra sorgulama yapılarak yabancıya ait kimlik bilgileri getirilir.
c)Yapılan sorgulamada; yabancının geçici koruma kapsamında olduğu, başvurunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı aylık geçici koruma süresinin doldurulduğu, İçişleri Bakanlığı kayıtlarından teyit edilemezse otomasyon sisteminde işleme devam edilemeyeceği uyarısı alınır.
d)Geçici korunan yabancının çalışma izni muafiyeti talep ettiği il bilgisi-
nin seçilmesi ve kaydedilmesi ile kayıt işlemi tamamlanır. Seçilen il kodu ile İçişleri Bakanlığı kayıtlarına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan il kodunun uyuşmaması halinde otomasyon sisteminde işleme devam edilemeyeceği uyarısı alınır.
e)Geçerli bir çalışma izni bulunan geçici koruma sağlanan yabancının, ça-
lışma izni muafiyet başvurusu yapacak olması halinde otomasyon sisteminde işleme devam edilemeyeceği uyarısı alınır. Ancak çalışma izninin iptal edilmesi sonrasında muafiyet başvurusuna devam edilebilir.
f)Kaydı tamamlanarak talebi uygun görülen geçici koruma sağlanan ya-
bancıya, otomasyon sistemi üzerinden çıktısı alınan çalışma izni muafiyeti bilgi formu verilecektir.
g)Çalışma izni muafiyetini iptal ettirmek amacıyla geçici koruma sağlanan
yabancı tarafından Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğüne başvuru yapılması halinde, il müdürlüğünce gerekli iptal işlemi otomasyon sistemi üzerinden yapılır.

3.2.3.   Çalışma İzni Muafiyeti Bilgi Formunun Kapsamı ve İçeriği

a)Sadece mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışabilecekleri,
b)Geçici koruma sağlanan ilden başka bir ilde çalışma haklarının bulun-
madığı,
c)Çalışma izni muafiyeti bilgi formunun geçici koruma kimlik belgesi/ya-
bancı tanıtma belgesi ile birlikte ibraz edilmesi zorunluluğunun bulunduğu,
d)Muafiyetin sona erme tarihinden sonra çalışmaya devam edilecek olması ha-
linde,Çalışma ve İş Kurumuil müdürlüğüne yeniden başvurulması gerektiği,
e)Geçici koruma sağlanan yabancının çalışma izni muafiyeti kapsamında olup olmadığının Yabancı Çalışma İzni Sorgulama Sistemi (www.calismaizni. gov.tr) üzerinden yabancı kimlik numarası girilerek sorgulanabileceği, çalışma izni muafiyeti bilgi formunda Türkçe ve Arapça olarak belirtilir.

3.2.4.     Valiliklere Bildirim

Mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışmak üzere çalışma izni muafiyeti bilgi formu verilen geçici korunan yabancıların Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüklerince her ay otomasyon sistemi üzerinden alınan listesi, izleyen ayın ilk haftası içerisinde Valiliğe bildirilir.

3.3. Çalışma İzni

3.3.1.    Başvuru Şartları

Geçici koruma sağlanan başta Suriyeli yabancılar olmak üzere  aşağıda belirtilen şartları taşıyanları çalıştırmak üzere yapılan başvurular kabul edilir; a)Yabancının geçici koruma kapsamında olduğunu belirten geçici koruma kim-
lik belgesinin/yabancı tanıtma belgesinin ve yabancı kimlik numarasının olması.
b)Çalışma izni başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı aylık geçi-
ci koruma süresinin doldurulmuş olması.
c)Geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde çalış-
mak üzere başvuru yapılması.
d)Ön izin alma zorunluluğu olan mesleklerde çalışacak geçici korunanla-
rın, ilgili Bakanlıklardan ön izin belgesinin alınmış olması.
e)Geçici koruma sağlanan yabancının başka bir işverenin yanında çalışmak üzere düzenlenen çalışma izninin ya da bu yabancı için daha önce yapılmış sonuçlanmayan bir başvurusunun bulunmaması. 3.3.2. Çalışma İzni Başvurularının Değerlendirilmesi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, çalışma izni başvuruları aşağıda belirtilen hallerde reddedilir;
a)İşyerinde geçici koruma kapsamında çalışan sayısının, aynı işyerinde ça-
lışan Türk vatandaşı sayısının yüzde onunu geçmesi,
b)Başvurunun, özel kanunları ile yalnızca Türk vatandaşları tarafından ic-
rasına izin verilen iş ve meslekler için yapılmış olması,
c)Sağlık meslek mensupları için Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek
mensupları için Milli Eğitim Bakanlığından veya Yükseköğretim Kurulu Başkanlığından ön izin alınmaması,
d)Değerlendirme kriterlerinin karşılanmaması,
e)İlgili mercilerin olumsuz görüşünün bulunması.

3.3.3.    Çalışma İzin Belgesi ve Bildirim

a)Çalışma izni başvurusuna ilişkin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakan-
lığınca yapılan değerlendirmenin sonucu, geçici koruma sağlanan yabancıyı çalıştırmak isteyen işverene ve İçişleri Bakanlığına online olarak bildirilir.
b)Talebi uygun görülen geçici koruma sağlanan yabancı için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca oluşturulan çalışma izni otomasyon sisteminde “Başvuru Takip” kısmında görüntülenebilecektir. Ayrıca, yabancı adına Bakanlıkça düzenlenen kart şeklindeki çalışma izin belgesi yabancının çalışacağı adrese nitelikli kurye ile gönderilecektir.
c)Çalışma izni verilen geçici koruma sağlanan yabancı, işinin gereği olarak farklı bir ilde bulunmasının zorunlu olduğu hallerde, Göç İdaresi il müdürlüğüne bu durumu bildirmekle yükümlüdür.

3.3.4.    İstihdam Kotası

İşyerinde geçici koruma kapsamında çalışan sayısının, aynı işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının yüzde onunu geçmemesi esastır. Ancak, hiç Türk vatandaşı çalışanı bulunmayan veya toplam çalışan sayısı ondan az olan işyerlerinde, geçici koruma sağlanan en fazla bir yabancıya çalışma izni verilebilir. Ayrıca, işveren tarafından; işyerinin kayıtlı bulunduğu ildeki Çalışma ve İş Kurumu il müdürlüğünden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği başvurularda istihdam kotası uygulanmayabilir. Bu hususun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından  değerlendirilmesinde çalışma izni talebinde bulunulan sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınır. Örneğin; 250 Türk vatandaşı çalışan bir işyerinde çalışabilecek geçici koruma sağlanan yabancı sayısı en fazla 25 olacaktır.
5253 sayılı Dernekler Kanunu uyarınca kamu yararına çalışan dernek statüsüne sahip dernekler ile 4962 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun uyarınca vergi muafiyeti tanınan vakıflar tarafından insani yardım hizmeti faaliyetlerinde çalıştırılmak  istenen geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılan çalışma izin taleplerinin değerlendirilmesinde istidam kotası uygulanmayacaktır.

3.3.5.     Mesleki Eğitim

Geçici koruma sağlanan yabancılar, en az altı aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması koşuluyla, Türkiye İş Kurumu tarafından aktif işgücü hizmetleri kapsamında düzenlenen kurs ve programlara katılabilir ve bu kapsamda bir işyerinde mesleki eğitim ve işbaşı eğitimi görebilirler. Mesleki eğitimlerini tamamlayan yabancıların eğitim gördükleri işyerinde çalıştırılmak istenilmesi durumunda, işverenler tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuruda bulunularak çalışma izni alınması zorunludur. Bu kapsamda yapılan başvurularda istihdam kotası Bakanlıkça farklı uygulanabilir.

3.4. Sosyal Haklar ve Ücret

Geçici koruma sağlanan yabancıların ve işverenlerin çalışma ve sosyal güvenlik mevzuatı ile diğer ulusal mevzuattan kaynaklanan hak ve yükümlülükleri saklıdır. Diğer bir ifadeyle Ülkemizde çalışan başta Suriyeli olmak üzere çalışan tüm yabancılar 4857 sayılı İş Kanunu, 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası hükümlerine tabidir. İşverenler yabancı çalışanlarına 2016 yılı için geçerli yasal asgari ücret olan brüt: 1.647.-TL, net: 1.330,99.-TL (asgari geçim indirimi dahil, bekar ve çocuksuz) ücret altında ödeme yapamayacağı gibi, sigortasız da çalıştıramaz. 3.5. İdari Para Cezası
Geçici koruma sağlanan başta Suriyeli olmak üzere çalışan tüm yabancılar, çalışma izni muafiyeti veya çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışamaz veya çalıştırılamaz. 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkındaki Kanuna göre; çalışması veya çalıştırılması halinde 2016 yılında; işverene 8.848.-TL, yabancıya 881.-TL, bağımsız çalışan yabancıya 3.536.-TL, idari para cezası uygulanacaktır. Fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları iki kat artırılarak (işverene 17.696.-TL, yabancıya 1.762.-TL, bağımsız çalışan yabancıya 7.072.-TL) olarak uygulanacaktır.
Ülkemizde çalışan başta Suriyeli olmak üzere çalışan tüm yabancılar 4857 sayılı İş Kanunu, 6631 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık sigortası hükümlerine tabi olduğundan, yasal düzenlemelere aykırılık halinde bu Kanunların öngördüğü idiar para cezalarıda uygulanabilecektir.

      4.     SONUÇ

Suriyeli yabancılar başta olmak üzere geçici koruma sağlanan tüm yabancılar çalışma izni başvurusunun yapıldığı tarih itibarıyla en az altı aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması şartıyla çalışma izni için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurabileceklerdir.
İşyerinde geçici koruma kapsamında çalışan sayısının, aynı işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının %10’ ununu geçmemesi esastır. Ancak, hiç Türk vatandaşı çalışanı bulunmayan veya toplam çalışan sayısı 10’dan az olan işyerlerinde, geçici koruma sağlanan en fazla bir yabancıya çalışma izni verilebilecektir. Örneğin; 250 Türk vatandaşı çalışan bir işyerinde çalışabilecek geçici koruma sağlanan yabancı sayısı en fazla 25 olacaktır.
Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılar, çalışma izni muafiyeti kapsamındadır. Diğer bir ifadeyle mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak Suriyeli yabancılar için çalışma izni şartı aranmayacaktır.
Geçici koruma sağlanan başta Suriyeli olmak üzere çalışan tüm yabancılar, çalışma izni muafiyeti veya çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışamaz veya çalıştırılamaz. Çalışması veya çalıştırılması halinde 4817 sayılı Kanununa göre 2016 yılında; işverene 8.848.-TL, yabancıya 881.-TL, bağımsız çalışan yabancıya 3.536.-TL, idari para cezası uygulanacaktır. Fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları iki kat artırılarak (işverene 17.696.-TL, yabancıya
1.762.-TL, bağımsız çalışan yabancıya 7.072.-TL) olarak uygulanacaktır.

KAYNAKÇA

1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (15.01.2016) Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair  Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete (29594 sayılı)
2. İçişleri Bakanlığı (22.10.2014) Geçici Koruma Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete (29153 sayılı)

      •   T.C. yasalar (11.04.2013). 6548 sayılı Yabancılar ve Uluslararası